De geschiedenis van de kerk van Amersfoort-Nieuwland

geschiedenis boogkerk

Het jaar 1000 – 1945

Het ontstaan van de kerk in Amersfoort

Voor het eerst wordt in de tijd van het ontstaan van Amersfoort, omstreeks het jaar 1000, melding gemaakt van geestelijk leven: op de Heiligenberg bij de stad wordt een klooster gebouwd. Ongeveer in de tijd, dat Amersfoort stadsrechten ontving (1259), bevond zich “op den Camp” een bidplaats of kleine kapel. Hier werkten later de “Broeders des Gemenen Levens” als wegbereiders van de Reformatie.

Deze “Broeders des Gemenen Levens” waren volgelingen van Geert Grote, een uit Deventer afkomstige boeteprediker, vader van de geloofsbeweging De Moderne Devotie. Deze beweging had als belangrijkste uitgangspunten de terugkeer naar het oorspronkelijke geloof, de goede werken en een leven in eenvoud. Geert Grote fulmineerde tegen de verwaarlozing van het celibaat, de grote rijkdom binnen de kerk en het daarmee samenhangende uiterlijke vertoon.

Aanhangers van De Moderne Devotie hebben een aantal kloosters in Amersfoort gesticht zoals het  St. Agnietenklooster (hiervan is alleen nog het torentje over dat zijn plaats bovenop de Dieventoren  –  beter bekend als Plompetoren, Muurhuizen 97– heeft gevonden), het St. Barbaraklooster en de mannenkloosters St. Andrieskamp en St. Jansklooster.
Nadat verschillende malen in de loop van de zestiende eeuw melding gemaakt is van de “sekte der luterije” en van de “herdoopers” binnen de stad Amersfoort, voltrekt de Reformatie zich in het jaar 1572.

Op 14 september 1572 komen afgevaardigden van Prins Willem van Oranje in de stad de roomse godsdienst afschaffen en het protestantisme invoeren. Wel moest na enkele maanden Amersfoort opnieuw zwichten voor de Spanjaarden, maar “in lentemaand van 1579” kwam de definitieve omkeer. In die tijd had Amersfoort twee predikanten, niet lang daarna gevolgd door een derde predikant.

De katholieke eredienst werd in 1580 verboden. De twee kerken die Amersfoort rijk was (De St. Joriskerk en de Onze Lieve Vrouwenkerk) kwamen toen in handen van de protestanten. De St. Joriskerk is nog steeds in  gebruik als hervormde kerk (nu PKN).  De Onze Lieve Vrouwenkerk kreeg in de 18e eeuw een andere bestemming; in die tijd was Amersfoort bezet door stadhouder Willem de V die de kerk gebruikte als opslagruimte voor buskruit en dergelijke. Door een onachtzaamheid vond op 2 augustus 1787 een enorme explosie plaats en werd de kerk met de grond gelijk gemaakt. Op het Lieve Vrouwenkerkhof staat nog aangegeven waar de kerk ooit heeft gestaan.

Veel Amersfoorters bleven katholiek. Het stadsbestuur was ten opzichte van hen tolerant en stonden bijeenkomsten in schuilkerken toe.
In 1723 vond in de katholieke kerk een scheuring plaats. Daaruit ontstond de oud-katholieke kerk, die in Amersfoort een belangrijke standplaats had.
In de 19e eeuw volgt opnieuw “uitleiding” van de kerk, door de Afscheiding. Op 4 november 1835 hebben zich in Amersfoort acht personen afgescheiden. In het jaar daarop gaat ds. Budding meermalen in de stad de afgescheidenen voor. Tot herinstituering van de kerk komt het op 8 januari 1837.

“Door des Heeren bijzondere leiding en besturing kwam ds. de Cock schoon anders woonachtig in Groningen in deze gemeente en diende dezelve tot uitleiding”, zo vangt het notulenboek van de Christelijke Afgescheiden Gemeente te Amersfoort aan. In ds. S.M. Flesch kreeg de gemeente haar eerste predikant na de Afscheiding op 22 november 1846.
De tweede “uitleiding” in de 19e eeuw, de Doleantie, liet Amersfoort evenmin onberoerd. Nadat enkele voorlichtingsvergaderingen gehouden zijn “met het oog op den toestand der Nederland Hervormde Kerk”, en meerdere malen een appèl tot reformatie door de kerkenraad is afgewezen, hebben in juni 1887 elf personen de “Formule van Doleantie” ingediend, een maand later nog door 120 personen gevolgd. In ds. M.J. Bouman ontving de dolerende gemeente op 14 augustus 1887 haar eerste predikant. Van meet af aan hebben de beide gemeenten, voortgekomen uit Afscheiding en Doleantie, elkaar gezocht. Een ineensmelting, die plaats had in de vergadering van de dubbele kerkenraad op 17 januari 1896, werd helaas weer spoedig ongedaan gemaakt.

Het zou nog duren tot 8 maart 1915, voordat het besluit viel “tot ineensmelting van de Gereformeerde Kerken van Amersfoort A en B”.
De strijd van de “Vrijmaking” uit de jaren veertig van de 20e eeuw liep uit op de schorsing van twee predikanten, nl. ds. E.T. van den Born en ds. B. Holwerda. Tevens werden 18 ouderlingen en 11 diakenen geschorst, die samen de meerderheid van de kerkenraad vormden. De classis Amersfoort vonniste deze ambtsdragers, omdat zij in een wettig kerkenraadsbesluit van 6 juli 1945 besloten hadden de leeruitspraken van 1942 en 1943 niet voor vast en bondig te kunnen houden, zolang de synode wat ze schreef over de binding in een Toelichting en Prae-advies niet geheel had teruggenomen en voorts zolang de synode niet had besloten alle hiermee in verband staande schorsingen en afzettingen van ambtsdragers niet te erkennen. Op 11 juli 1945 werden de hiervoor genoemde ambtsdragers ten slotte allen afgezet, terwijl de Vrijmaking een feit werd, doordat het besluit van 6 juli 1945 door de wettige kerkenraad werd uitgevoerd. De ten onrechte afgezette broeders werden in hun ambten gehandhaafd.

Het jaar 1946 – 1999

1945: De groei van de kerk in Amersfoort

De stad Amersfoort werd na de tweede wereldoorlog op enig moment uitgeroepen tot groeistad. Die groei vond voornamelijk plaats op het grondgebied van Amersfoort-West. De omvang van de gemeente werd zo groot, dat een splitsing noodzakelijk werd. Op 1 januari 1956 werd de Gereformeerde Kerk te Amersfoort gesplitst in twee zelfstandige kerken: de Gereformeerde Kerk te Amersfoort-Centrum en de Gereformeerde Kerk te Amersfoort-West. De gemeenteleden van de Gereformeerde Kerk van Amersfoort-West woonden voornamelijk in het Soesterkwartier. Het zielental bij de instituering op 1 januari 1956 bedroeg 576 maar dat aantal liep gaandeweg terug. In 1972 werd een dieptepunt bereikt van 388 zielen. Maar daarna ging het snel bergopwaarts.

1980: De groei van Amersfoort Noord

Hoogland en Schothorst-Zuid kwamen tot ontwikkeling. Er vestigden zich veel gereformeerde gezinnen. De aanwezigheid van een gereformeerde school in Schothorst droeg daar zeker aan bij. De groei ging sindsdien onafgebroken door. In 1983 bedroeg het zielental 861.

De kerkenraad besloot in 1983 om te zijner tijd tot instituering van een zelfstandige gemeente in Amersfoort-Noord te komen. Massale kerken vond de kerkenraad namelijk niet wenselijk, vanwege het minder goed functioneren van de gemeenschap der heiligen. Een “500-zielen besluit” werd genomen; dit hield in dat het onwenselijk werd geacht dat een kerkgemeenschap veel groter zou worden dan omstreeks 500 zielen.
Diverse meerjarenprognoses werden opgesteld. Begin 1987 werd berekend dat er in 1993 ca 1650 zielen zouden zijn met wellicht nog een verdere groei naar ca.1800 zielen. Begin 1988 werd dit aantal al weer bijgesteld. Wanneer ook rekening zou worden gehouden met de ontwikkeling van de wijk Nieuwland was het realistisch te denken aan een zielental van 1900 tot 2000 in heel Amersfoort-Noord. Om praktische redenen vond de instituering van de gemeente van Amersfoort-Noord plaats op dinsdag 2 januari 1990. Dat gebeurde door openbare bijeenkomsten van eerst de ongedeelde kerkenraad van Amersfoort-West en daarna van de beide afzonderlijke kerkenraden van Amersfoort-West en Amersfoort-Noord.

Mede vanwege de zeer snelle groei van de gemeente werd direct na de instituering van de kerk van Amersfoort-Noord het beroepingswerk voor een tweede predikant  – naast ds. H.A. Strating – ter hand genomen. Ds. M.J.C. Blok te Apeldoorn nam het beroep naar Amersfoort-Noord aan. Op 1 september 1991 verbond ds. Blok zich aan deze gemeente. Met de binnenkomst van zijn gezin passeerde het ledental van Amersfoort-Noord de duizend zielen. De intrededienst op 1 september 1991 was ook de eerste kerkdienst in het kerkgebouw “De Lichtkring”. Ongeveer een jaar is aan deze prachtige kerk, op de grens van de wijken Zielhorst en Kattenbroek gebouwd. Op zondag 8 september 1991 werden meteen dubbele diensten gehouden, waarmee tevens een eind is gekomen aan de kerkgang naar de kerkgebouw van Amersfoort-West.

Het zielental van de kerk Amersfoort-Noord bleef toenemen. Diverse prognoses werden opgesteld. Op 27 september 1995 werd besloten:

  • tot het instellen van een derde predikantsplaats
  • de wijk Schothorst-Noord in zijn geheel aan te wijzen als wijk voor de te beroepen predikant
  • een pastorie te kopen in de wijk Schothorst-Noord
  • uit te gaan van een vierdeling op termijn tenzij de zielentallen en/of de financiële opbrengsten duidelijk achterblijven bij de prognoses.

Het beroepingswerk werd weer ter hand genomen en ds. J. Boersma te Harderwijk nam het beroep aan als predikant van Amersfoort-Noord, Sectie Schothorst. Op 13 oktober 1996 vond de intrede plaats. Inmiddels waren ook de twee wijken verdeeld over drie secties en werden vanaf september 1996 zes kerkdiensten gehouden, waarvan één weer in het kerkgebouw van de kerk van Amersfoort-West.

Op 19 juli 1997 overleed ds. H.A. Strating. Een groot verlies voor de kerk van Amersfoort-Noord. Hij heeft eerst als predikant van de kerk van Amersfoort-West en later van de kerk van Amersfoort-Noord alle groeifases meegemaakt. De Here beschikte echter, dat de afronding van de groei van de kerk verder Noordwaarts zonder Ds. Strating moet geschieden.

De groei zette door en mede op grond van het al eerder genoemde “500-zielen besluit” werd het aantal secties uitgebreid van 3 naar 4 en werden de definitieve sectiegrenzen vastgesteld hetgeen inhield dat ook vele wijken veranderden. Bij de opdeling in 4 secties zijn er nog verschillende varianten langs gekomen met betrekking tot de vraag hoe de kerkelijke gemeentegrenzen getrokken moesten worden. Door de barrière van de Rondweg-Noord is dat voor Nieuwland eigenlijk nooit een vraag geweest. Er is later nog wel eens een verkennend gesprek geweest met vertegenwoordigingen uit de 4 kerken toen duidelijk werd dat Nieuwland heel groot werd en anderen juist kleiner, maar veel heeft dat niet opgeleverd. De doorgaande groei leidde tenslotte tot een opsplitsing van de kerk van Amersfoort-Noord. Deze kerk ging over in 4 nieuwe kerken, conform het besluit van 27 september 1995 tot een vierdeling van de kerk van Amersfoort-Noord.

Het jaar 1999 – nu

1999: De start van de gemeente Amersfoort Nieuwland

Op 3 januari 2000 vond de instituering plaats van de gereformeerde kerken van Amersfoort-Emiclaer, Amersfoort-De Horsten, Amersfoort-Hoogland en Amersfoort-Nieuwland. Tot aan deze vierdeling is de kerkenraad breed samen blijven vergaderen, de laatste jaren met afvaardiging (dus 1 ouderling per wijk). Toen Nieuwland uit 3 wijken bestond (eerder ook wel Z1 t/m Z4 is zonder winkelcentrum), is Nieuwland smal apart van Hoogland gaan vergaderen, eerst in de Horizon, later op zolder van een van de schoolwoningen tegenover de sporthal.

Een inmiddels ingestelde bouwcommissie ging aan de slag.
De bedoeling was dat een 2de kerkgebouw in Hoogland zou komen, waar nu Kraailand is. Dat is om onduidelijke redenen niet doorgegaan. Uiteindelijk kregen we een kavel in Nieuwland toegewezen.

Om de financiering van een volwaardig kerkgebouw rond te krijgen (er was nog even discussie of we een zalencentrum moesten bouwen met wanden die open konden) is door de hele gemeente van Amersfoort-Noord (dus Schothorst-noord, Zielhorst, Kattenbroek en Hoogland) een actie gehouden om in 3 jaar een extra jaarbijdrage VVB bij te dragen (dus gedurende 3 jaar 33% meer VVB). Die actie werd een succes. Er werd op die manier rond de 770.000,- gulden bijeen gebracht.

Er kon worden gestart met kerkbouw in Nieuwland. In die tijd kwam een moment dat de dubbele diensten niet meer paste in de Lichtkring. De oplossing was dat Hoogland met Nieuwland (toen nog 1 sectie) weer in de Westerkerk ging kerken.

Hierbij is interessant te weten dat in de Lichtkring gestart is met een tafel voor het Avondmaal, klein voorin en 3 lange “poten” die de kerk in stonden. Toen dat niet meer paste is een gemeentebrede discussie gestart in alle wijken/verenigingen over de wijze van Avondmaal vieren; lopend, doorgeven of andere vormen. Na een gemeentevergadering is toen besloten het avondmaal lopend te gaan vieren, wat we dus nog steeds doen.
In het najaar 1999 werd de inspanning van velen bekroond doordat de Boogkerk als tweede kerkgebouw van de gemeente van Amersfoort-Noord in gebruik kon worden genomen. Deze kerk is bestemd voor de wijken Hoogland en Nieuwland.

Inmiddels was ook een beroep uitgebracht op Ds. G. Zomer. Op 16 mei 1999 werd hij aan de gemeente van Amersfoort-Noord sectie Hoogland verbonden. Niet lang na de institiutie van de kerk van Amersfoort-Nieuwland heeft in  juli 2000 heeft ds. J.R. Geersing zich als herder en leraar aan onze gemeente verbonden.

In verband met de doorgaande groei van de gemeente (van 550 zielen in 2000 tot rond de 800 zielen heeft de kerkenraad in 2005 het besluit genomen een pastoraal medewerker aan te stellen om ds Geersing te ondersteunen in zijn pastorale werk. Met ingang van 1 september in datzelfde jaar kon ds J. Geelhoed (naast zijn werk als predikant van de GKv Wapenveld) als pastoraal medewerker worden aangetrokken. Hij blijft volledig, dus voor 100%, verbonden aan de kerk van Wapenveld, maar is voor 40% van zijn tijd gedetacheerd bij de kerk van Amersfoort-Nieuwland. De eerste taak van ds Jos Geelhoed is het geven van (meer intensieve) pastorale aandacht aan de leden van de gemeente. Zijn tweede taak is de kerkenraad eventueel advies te geven en eventuele besluitvorming mee te helpen voor te bereiden. Concreet gaat het dus om het adviseren en ondersteunen van de kerkenraad (smal) en van de ouderlingen; daartoe woont hij ook de kerkenraadsvergaderingen (smal) bij. Op de woensdagen en de donderdagen verricht ds Geelhoed zijn werk in Nieuwland.

Ds Geersing heeft na 6 jaar in Nieuwland werkzaam te zijn geweest een beroep aangenomen naar de gemeente van Hoogeveen; in juli 2006 heeft hij afscheid van onze gemeente genomen.

Na een op hem uitgebracht beroep heeft de gemeente in 2007 ds Beiboer als herder en leraar mogen verwelkomen. Op 16 september 2007 heeft hij zich als predikant verbonden aan onze gemeente.

Gedenk uw voorgangers.

Vanaf de Afscheiding werd de gemeente gediend door de volgende predikanten:
(het overzicht loopt via Amersfoort-Centrum, Amersfoort-West en Amersfoort-Noord naar Amersfoort-Nieuwland:

S.M. Flesch van 22 november 1846 – 04 mei 1848
T.H. Uitterdijk van 05 november 1848 – 07 september 1851
van Apeldoorn van 09 oktober 1853 – 30 april 1865
J.H. Wiersma van 01 oktober 1865 – oktober 1869
Bruininks van 10 april 1870 – 10 maart 1875
Kuijper van 24 mei 1875 – 14 januari 1878
J.J. de Visser van 06 april 1879 – 01 januari 1897
A.M. Donner van 20 juni 1897 – 15 november 1924 (tot 1915 gereformeerde kerk A)
M.J. Bouman van 14 augustus 1887 – 26 juni 1889 (gereformeerde kerk B)
M.J. Bouman van 09 juli 1893 – 04 augustus 1896 (tot 1915 gereformeerde kerk B)
Teering van 20 december 1896 – 01 april 1927 (tot 1915 gereformeerde kerk B)
F.A. den Boeft van 14 maart 1926 – 09 februari 1930
Schouten van 15 mei 1927 – 01 september 1939
S.J. Popma van 07 december 1930 – 06 juli 1945
Holwerda van 14 juni 1938 – 07 november 1945 (vanaf 1956 Amersfoort-Centrum)
E.T. v.d. Born van 25 januari 1942 – 09 september 1960
J.A. Vink van 07 april 1946 – 04 juli 1964 (vanaf 1956 Amersfoort-Centrum)
J.J. Arnold van 01 oktober 1956 – 01 januari 1981 (vanaf 2 januari 1990 van Amersfoort-West)
Groenenberg van 11 juli 1982 – 01 juli 1994
H.A. Strating van 17 juni 1984 – 19 juli 1997 (vanaf 2 januari 1990 van Amersfoort-Noord)
M.J.C. Blok van 01 september 1991 – 03 januari 2000 (vanaf deze datum van Amersfoort-Emiclaer)
Boersma van 13 oktober 1996 – 03 januari 2000 (vanaf deze datum van Amersfoort-De Horsten)
Zomer van 16 mei 1999 – 03 januari 2000 (vanaf deze datum van Amersfoort-Hoogland)
Amersfoort-Nieuwland:
J.R. Geersing van 2 juli 2000 – 2 juli 2006
Geelhoed pastoraal medewerker, vanaf 1 september 2005
Beiboer vanaf 16 september 2007